Jesteś tutaj: Start / Półka Archiwisty

Półka Archiwisty

  • Drukuj zawartość bieżącej strony
  • Zapisz tekst bieżącej strony do PDF

Artykuły

Przejdź do - Przed powstaniem archiwów państwowych

Przed powstaniem archiwów państwowych

5 lutego 2019

7 lutego tego roku obchodzimy 100-lecie powstania archiwów państwowych w Polsce. 7 lutego 1919 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski podpisał dekret o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami. Dokument określił misję państwowej służby archiwalnej, jako trwałe zachowanie świadectw dziejów narodu polskiego i zapewnienie do nich powszechnego dostępu. Na mocy dekretu status archiwów państwowych zyskało 5 archiwów centralnych z siedzibami w Warszawie: Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowe, Archiwum Oświecenia i Archiwum Wojskowe (przekształcone w 1930 r. w Archiwum Akt Nowych). Archiwa państwowe powstały także w Lublinie, Piotrkowie, Płocku i we Lwowie. W roku 1939 państwową sieć archiwalną tworzyło już 18 placówek.

Archiwum Państwowe w Przemyślu powstało na bazie funkcjonującego od 1874 r. przemyskiego Archiwum Miejskiego. Uległo ono upaństwowieniu na podstawie Zarządzenia Nr 91 Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 VI 1951 r. Wówczas w zasobie utworzonego archiwum państwowego znalazły się również zbiory Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Nauk, utworzonego w 1911 roku.

Badacze dziejów kancelarii i archiwum miejskiego przemyskiego twierdzą, iż pierwsza wzmianka o archiwum civile, a więc zorganizowanej komórce mającej na celu przechowywanie akt i ksiąg miejskich, pochodzi z 1635 r. Pomieszczenie to znajdowało się na ratuszu, dlatego też pisano o archiwum ratuszowym często zamiennie – używając terminu skarbiec (archivo seu aerario). Najstarszy zachowany inwentarz ksiąg znajdujących się w archiwum miasta powstał około r. 1586 i wymienia on księgi obejmujące spisy z lat 1526-1586 (obecnie w zespole nr 129 Akta miasta Przemyśla, sygn. 618). Wśród akt z okresu staropolskiego, dotyczących dziejów archiwum miasta zachowały się także: spis ksiąg miejskich z marca 1664 roku; XVIII-wieczne lustracje archiwum – skarbca, w którym przechowywano również m.in. hakownice, miecze, kule żelazne, cepy; protest rajcy Wincentego Pajęckiego przeciwko Rywakowskiemu, cechmistrzowi kowalskiemu o zniesławienie podczas rozprawy przed sądem wójtowskim (Rywakowski wówczas powiedział: Poddańczuku, chłopcze, papiery wykradłeś ze skarbu i postrzygłeś je!).

7 lutego tego na Zamku Królewskim w Warszawie odbędzie się uroczystość uczczenia 100. rocznicy utworzenia archiwów  państwowych.  Obchody 100. rocznicy utworzenia archiwów państwowych zostały objęte Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości, a także Patronatem Honorowym Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr. hab. Piotra Glińskiego. Z okazji stulecia ukazania się dekretu, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych i archiwa państwowe przygotowały na 2019 r. program wydarzeń adresowanych do osób, które zawodowo zajmują się archiwistyką, a także hobbistycznie gromadzą dokumenty, badają historię Polski, dzieje rodzin i miejscowości, do środowisk naukowych oraz dla osób, które do archiwów będą mogły trafić po raz pierwszy.

Przejdź do - Fotografie z zasobu Archiwum Państwowego w Przemyślu

Fotografie z zasobu Archiwum Państwowego w Przemyślu

8 stycznia 2019

W zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu znajduje się zbiór nr 876 Zbiór fotografii, gromadzący fotografie o różnorodnej tematyce. Wśród nich przechowywane są zdjęcia Bogusława Jakóbczyńskiego. Jakóbczyński urodził się 25 V 1907 roku w Szczakowej. Dzieciństwo i młodość spędził w Przemyślu, gdzie jego ojciec był urzędnikiem celnym. Uczęszczał do I Państwowego Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego. Po zdaniu matury w 1925 roku rozpoczął studia na Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, które ukończył w 1932 roku. Pracę zawodową rozpoczął w Grabowie nad Prosną. W 1938 roku przejął kierownictwo rzeźni w Piaskach Wielkich pod Krakowem. Następnie pracował w rzeźniach, urzędach i lecznicach w Wolsztynie i Poznaniu. Opublikował ponad 260 artykułów popularnonaukowych. Zmarł 25 VII 1988 roku w Krakowie.

Fotografie Jakóbczyńskiego pochodzą głównie z lat 20. i 30. XX wieku. Przedstawiają rodzinę Jakóbczyńskich, mieszkających przy ul. Sanockiej 25 w Przemyślu, grono kolegów i koleżanek z „przemyskiego” okresu życia Jakóbczyńskiego oraz sceny z okresu studiów na lwowskiej uczelni (m.in. grono członków Lwowskiego Chóru Medyków Weterynaryjnych). Są przykładem jednych z wielu cennych i interesujących fotografii z zasobu przemyskiego Archiwum.

Przejdź do - Pamiętne dnie listopadowe czyli dzieje obrony Przemyśla w roku 1918

Pamiętne dnie listopadowe czyli dzieje obrony Przemyśla w roku 1918

8 grudnia 2018

Z okazji 100-lecia odzyskania niepodległości opublikowano wiele materiałów źródłowych, dokumentujących wydarzenia 1918 roku. W zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu w zbiorze nr 709 Zbiór spuścizn archiwalnych znajduje się spuścizna Franciszka Aleksandra Kuzi. Kuzia jako członek Komisji Historycznej Związku Obrońców Przemyśla (przewodniczącym Związku był kapitan Hugo Zieliński) podjął się zadania gromadzenia relacji uczestników walk w 1918 w Przemyślu i okolicach. Dokonał również wypisów z prasy 1918 roku, mówiących o wydarzeniach w Przemyślu. Materiały znajdujące się w zasobie Archiwum to rękopiśmienne wersje robocze, jak również przygotowane do publikacji maszynopisy. Wśród nich odnaleźć można: odpis oświadczenia członków zrzeszeń polskich z dnia 17 II 1918 roku; odpis uchwały Rady Miejskiej Przemyśla z 10 X 1918 roku; odpis rezolucji obywateli miasta Przemyśla z 20 X; odpisy artykułów z prasy z listopada 1918; relacje i wspomnienia: Czesława Mączyńskiego, Hugona Zielińskiego, Romana Sumienia, Mieczysławy Mossoczównej, Sakiewicza, Stanisława Chrzanowskiego, Heleny Stieberowej, Stanisława Prusa Wiśniowskiego, Kazimierza Osińskiego, Henryka Pietrzaka, Feliksa Różyckiego, Franciszka Buchtalarza i samego Franciszka Aleksandra Kuzi; a także wykazy uczestników walk o Przemyśl oraz wykaz poległych i zmarłych obrońców Przemyśla.

Swoją pracę Kuzia zatytułował: Pamiętne dnie listopadowe czyli dzieje obrony Przemyśla w roku 1918 napisał teksty źródłowe zebrał i opracował Fr. Aleksander Kuzia. Sam brał również udział w obronie Przemyśla 1918 roku – do jego obowiązków, jak pisze we wspomnieniach, należało zaprowiantowanie, umundurowanie, ewidencja oraz administracja załogi.

Przejdź do - 90-lecie przemyskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego

90-lecie przemyskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego

14 listopada 2018

Przemyski Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego został utworzony w 1928 roku, jako jeden z nielicznych wówczas oddziałów w kraju, z inicjatywy Zarządu Głównego Towarzystwa oraz grupy przemyskich historyków na czele z Janem Smołką, archiwariuszem miejskim. Do kwietnia 1929 roku w Polsce zorganizowano zaledwie 9 oddziałów PTH.

Zebranie organizacyjne odbyło się 24 listopada 1928 roku. Po referacie ówczesnego prezesa PTH, prof. Stanisława Zakrzewskiego ogłoszono powołanie Oddziału. Jego pierwszy Zarząd ukonstytuował się w składzie: Jan Smołka – przewodniczący, ks. dr Jan Kwolek – zastępca, Kazimierz Arłamowski – sekretarz, Walerian Kramarz – skarbnik, Franciszek Persowski, ks. dr Kazimierz Kotula, kpt. Józef Władysław Kobylański, Zofia Tymińska – członkowie Zarządu.

Oddział pracował aktywnie do momentu wybuchu II wojny światowej. W czerwcu 1947 roku reaktywowano jego działalność, a następnie: utworzono Stację Naukową (1955 rok); prowadzono badania regionalne; kontynuowano działalność wydawniczą, której ukoronowaniem było wydawanie od 1974 roku własnego periodyku „Przemyskie Zapiski Historyczne”, a także popularyzowano wiedzę historyczną poprzez organizację licznych konferencji, sesji, odczytów i posiedzeń naukowych.

Wśród osób szczególnie zasłużonych dla Oddziału znajdują się historycy i archiwiści: Jan Smołka, ks. Jan Kwolek, Franciszek Persowski, Kazimierz Arłamowski, Aleksy Gilewicz, Zdzisław Konieczny, Bogusław Bobusia i wielu innych. Oddział współpracuje z przemyskimi instytucjami kulturalnymi i naukowymi, wśród których należy wymienić Archiwum Państwowe w Przemyślu.

Oddział przemyski ma niekwestionowany udział w dorobku PTH. W Przemyślu odbywały się zgromadzenia o istotnym znaczeniu dla polskiego środowiska historycznego – w 1985 roku przemyską sesją Zarząd Główny zainaugurował obchody stulecia PTH, a w roku 2003 w Przemyślu odbyła się sesja naukowa i Walne Zgromadzenie Delegatów PTH.

W zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu zachowała się bogata dokumentacja, obrazująca działalność Oddziału. Są to m.in. afisze informujące o inicjatywach Oddziału, zawiadomienia o planowanych sesjach, konferencjach, odczytach, itp. Wiele materiałów dotyczących Oddziału znajduje się w spuściznach przemyskich archiwistów, naukowców i badaczy. Ponadto Archiwum posiada zespół archiwalny nr 553 Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Przemyślu, zawierający akta z lat 1947-2012.

14 listopada odbyła się promocja pracy Piotra Olechowskiego Stosunki polsko-ukraińskie we Lwowie w świetle wspomnień (1918-1939), wydana nakładem Oddziału oraz Archiwum Państwowego w Przemyślu i Przemyskiego Centrum Kultury i Nauki Zamek.  Praca otrzymała III nagrodę w konkursie im. prof. Stanisława Herbsta, organizowanym przez Zarząd Główny PTH.

 

Przejdź do - XIX-wieczne przepisy na potrawy z jabłek

XIX-wieczne przepisy na potrawy z jabłek

26 września 2018

28 września w Archiwum Państwowym w Przemyślu odbędzie się spotkanie Stulecie Niepodległości pod jabłonią, w czasie którego m.in. wysłuchamy prelekcji pt. 100 przepisów z jabłka na stulecie Polski oraz będziemy mieć okazję degustować wypieki z jabłek. W zasobie Archiwum zachowały się przepisy na potrawy z tych owoców, pochodzące z pierwszej połowy XIX wieku: jabłecznik (napój), krem z jabłek, budyń z jabłek, leguminę z jabłek, marmoladę z jabłek. Przepisy przechowywane są w zbiorze nr 842 Zbiór rękopisów prac naukowych i literackich w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu.

Zachęcamy do udziału w spotkaniu oraz do korzystania z archiwalnych przepisów!

Przejdź do - Jarmarki jarosławskie

Jarmarki jarosławskie

22 sierpnia 2018

Miasto Jarosław od schyłku średniowiecza odgrywało znaczną rolę w handlu środkowoeuropejskim, jako miejsce zjazdów kupieckich. Jarmark letni, rozpoczynający się 15 sierpnia i trwający cztery tygodnie był jednym z największych odbywających się w Europie. Do Jarosławia przybywali wówczas kupcy i rzemieślnicy z ważniejszych centrów handlowych Rzeczypospolitej oraz cudzoziemcy, w tym: Węgrzy, Turcy, Grecy, mieszkańcy Nowogrodu i Moskwy, a nawet Persowie. Jarosław był licznie odwiedzany przez także Włochów Żydów, Ormian, Szkotów. Na zjazdy do miasta nad Sanem przyjeżdżało nawet do 30 tysięcy osób.

W czasie trwania jarmarku handlowano głównie wołami oraz tzw. towarem tureckim, produktami spożywczymi, skórami, suknami i płótnem. Niemało było także artykułów pochodzenia orientalnego. Obecni w Jarosławiu kupcy zawierali umowy, wystawiali skrypty dłużne, rozliczali długi. W mieście działał wówczas specjalny sąd, zwany jarmarcznym. Akta tego sądu (iudicium nundinale) zachowały się w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu. Są to dwie księgi z zapisami z lat 1643-1665, znajdujące się w zespole Akta miasta Jarosławia (sygn. 5, 31). W księgach wpisywano protokoły spraw toczonych między uczestnikami jarmarku, np. spór między Szmulem i Migdałem Żydami a Kirkorem Jakubowiczem, pełniącym funkcję tłumacza we Lwowie (2 IX 1645); sprawę między Ormianami z Zamościa – Baltazarem Zabarowiczem a Dawidem Konstantynowiczem (28 VIII 1646)  oraz pertraktacje między Danielem Gimberem, mieszczaninem lubelskim a Mieczkiem Gierkowiczem, przybyłym z Kamieńca. Na jarmarkach jarosławskich często rolę tłumaczy pełnili Ormianie. 5 IX 1654 w trakcie procesu między Jakubem Foesem a Garagusem Łukaszewiczem zeznawał Assanser Bałły przybyły z Ankary języka polskiego nieumiejący oprócz tureckiego przez tłumacza sławetnego Romana Bachcic Ormianina lwowskiego. Język perski znał także złotnik jarosławski Jan Ozimkowicz, który był tłumaczem w sprawach prowadzonych przez sąd radziecki.

Podczas jarmarku w 1625 roku w mieście wybuchł pożar, który strawił prawie wszystkie budynki. Ze względu na to, że wówczas w Jarosławiu przebywało wielu przejezdnych, którzy także utracili swe mienie, wiadomość o tragedii odbiła się szerokim echem, nie tylko w kraju, ale i państwach ościennych. W pożarze zginęło ok. 300 osób. Wawrzyniec Chlebowski napisał Lament żałosny na straszliwy pożar sławnego miasta Jarosławia, wydrukowany jeszcze w 1625 roku. 1 sierpnia 1630 roku właścicielka Jarosławia Anna Ostrogska, w w mając na uwadze, że miasto nasze Jarosław za dopuszczeniem bożym przez ogień i pożogę gwałtowną (…) podczas jarmarku dorocznego do upadku przyszło, że obywatele tego, mieszczanie jarosławscy poddani nasi, nie tylko w budynkach, majętnościach i zbiorach swych domowych w znaczne szkody popadli, w wydanym przez siebie przywileju odnowiła wszystkie prawa i przywileje nadane przez poprzedników. Dokument ten również znajduje się w zasobie Archiwum (Akta miasta Jarosławia, sygn. 4D).

W tym tygodniu (23 sierpnia) w Jarosławiu rozpocznie się Jarmark Jarosławski – impreza nawiązująca do zjazdów, odbywających się w dobie staropolskiej.

Rozwiń Metryka

Podmiot udostępniający informację:
Data utworzenia:2015-03-24
Data publikacji:2015-03-24
Osoba sporządzająca dokument:
Osoba wprowadzająca dokument:
Liczba odwiedzin:65180