- Półka Archiwisty

Od 1966 roku w dniu 20 lipca obchodzimy Międzynarodowy Dzień Szachów – gry znanej już w latach 70. VI wieku.

 „Królewska gra” ma wielu zwolenników w Przemyślu. W zasobie Archiwum w zbiorze nr 397 Afisze, plakaty, druki ulotne w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu znajdują się afisze informujące o przemyskich turniejach szachowych, odbywających się głównie w latach 70. XX wieku, przeważnie w hali sportowej przy ul. Mickiewicza. W czasie sprzyjającej pogody szachiści rywalizowali na wolnym powietrzu przy pomniku gen. Karola Świerczewskiego (obecnie Plac Niepodległości). Turnieje organizowane były przede wszystkim przez Wojewódzki Ośrodek Sportu i Rekreacji w Przemyślu, ale także przez Polski Związek Niewidomych, Zarząd Główny Związek Nauczycielstwa Polskiego w Przemyślu oraz Związek Harcerstwa Polskiego.

Ciekawą formą widowiska są tzw. żywe szachy. Afisz z okresu międzywojennego informuje o imprezie „Żywe szachy”, przedstawianej na Stadionie Sportowym Dowództwa Okręgu Korpusu X w Przemyślu przez Związek Strzelecki Oddział w Jarosławiu i Koło Związku Podoficerów Rezerwy w Jarosławiu . Partia została rozegrana w dniu 23 lipca między wojskami Jana III Sobieskiego i armią turecką.

W Archiwum przechowywana jest również dokumentacja Grodzko-Ziemskiego Związku Szachowego w Przemyślu, pochodząca z lat 1998-2016.

Sztuka epistolografii obecnie zanika, a listy przechowywane w archiwach i domowych zbiorach są pamiątką z czasów, gdy były jedną z najbardziej powszechnych form komunikacji. Wśród korespondencji przechowywanej w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu znajdują się listy hrabiów Krasickich - Ksawerego (1800-1843) i Edmunda (1808-1894), kierowane do ich matki – Julii z Mniszchów Krasickiej (1777-1845). Liczą one ponad 2500 stron i pochodzą z lat 1824-1845. Większość z nich pisana jest w języku francuskim, który w XIX wieku był językiem dyplomacji i elit. Bracia Krasiccy w listach kierowanych do siebie,  ojca (Franciszka Ksawerego Krasickiego) i innych członków rodziny posługują się językiem polskim, zaś w korespondencji do matki – głównie językiem francuskim, wtrącając jedynie polonizmy. Listy do matki rozpoczynają pozdrowienia i grzecznościowe zwroty: Ma chéire Mamam!Trés mére et bonne Mamam! Dalsza część tekstów poświęcona jest głównie sprawom życia codziennego oraz relacjom z podróży.

Zespół nr 158 Archiwum Zamku Leskiego Krasickich zawiera także listy Julii z Mniszchów Krasickiej pisane do jej matki – Marianny z Ossolińskich Mniszchowej (ok. 1731-1802), w których często zwraca się do niej: Moja najukochańsza mamuniu! Jak mamę serdecznie kocham! Rączki mamie milion razy całuję!

Wszystkim Mamom z okazji Ich święta życzymy równie pięknych listów i wyznań od pociech!

Część jednostek archiwalnych, zawierających listy Krasickich do matek (sygn. 225, 232, 240), znajdujących się w zespole nr 158 Archiwum Zamku Leskiego Krasickich została zdigitalizowana i jest dostępna na stronie Archiwum. https://www.przemysl.ap.gov.pl/skany/

W okresie letnim różne instytucje, władze miejscowości organizują pikniki i inne imprezy plenerowe. W tym roku także w Archiwum Państwowym w Przemyślu odbył się Piknik Archiwalny z okazji Międzynarodowego Dnia Archiwów.

W naszym zasobie zachowało się wiele zaproszeń na pikniki, rauty, bale, herbatki, kierowanych do hrabiny Marii Dunin i jej rodziny. Przechowywane są one w zespole nr 2320 Materiały rodziny Duninów. Maria Dunin z Pruszyńskich (1859-1940) była żoną Stanisława Dunina (1853-1903). Dunionowie właścicielami majątku i dworu w Kopytówce – miejscowości obecnie leżącej w powiecie wadowickim, w województwie małopolskim. Wśród archiwaliów znajdują się zaproszenia na pikniki organizowane w Hotelu Bristol w Tarnowie przez specjalnie powołany komitet. Odbywały się one przeważnie w okresie karnawału. Zachowało się również m.in. zaproszenie na raut w Teatrze Starym w Krakowie z okazji przyjazdu do miasta Arcyksięcia Karola Franciszka Józefa i Arcyksiężny Zyty w dniu 29 czerwca 1912 roku.

Maria Duninowa wraz z córkami (Albiną i Olgą Cecylią) bywała także na podwieczorkach, wieczorach i herbatkach, a zapraszała je m.in. Andrzejowa Potocka (Krystyna, żona marszałka Galicji hrabiego Andrzeja Potockiego) czy „Pawłowie Sapiehowie” (Paweł Jan Sapieha i jego żona Matylda). Pani Duninowa również była gospodynią wystawnych przyjęć (świadczyć o tym może fragment menu obiadu w Kopytówce w dniu 22 maja 1912 roku) oraz wspólnych obiadów, na które zapraszano m.in. miejscowego proboszcza.

Wiosna Ludów w Galicji była wielkim wydarzeniem w historii Europy. W tym roku przypada 170. rocznica jej wybuchu. W społeczeństwie polskim Wiosna Ludów obudziła nadzieje na uzyskanie swobód autonomicznych, głosiła hasła rewolucji społecznej oraz prawa każdego narodu do bytu państwowego. Jej wydarzenia miały decydujący wpływ na zniesienie pańszczyzny w Galicji. W Krakowie, Przemyślu, Sanoku, Rzeszowie i innych miastach galicyjskich odbywały się wielkie demonstracje mieszkańców. 21 marca 1848 we Lwowie utworzono Komitet Narodowy, a następnie Gwardię Narodową, będąca ochotniczą formacją wojskową. W kwietniu powstała reprezentacja polskiego społeczeństwa – Rada Narodowa Centralna we Lwowie, natomiast przedstawiciele Rusinów zorganizowali Główną Radę Ruską.

Zniesienie cenzury i ogłoszenie wolności druku wywołało gwałtowny, kilkumiesięczny rozwój czasopiśmiennictwa w Galicji. Ukazywało się także wiele druków ulotnych. Pojawiło się wiele nowych tytułów, a zasadnicze zmiany w organizacji pracy redakcji stały się później podstawą w kształtowaniu nowoczesnej prasy.

W zespole Archiwum Zamku Leskiego Krasickich pod sygn. 382 zgromadzono wiele druków oraz pism, związanych z wydarzeniami roku 1848. Wśród nich znajdują się m.in.: imienne upoważnienie do zbierania datków na rzecz Rady Narodowej Centralnej oraz pokwitowanie, egzemplarze czasopism, wierszy, petycji, prospektów, wydawanych w 1848 roku.

Do bogatych tradycji wielkanocnych należy święcenie pokarmów w Wielką Sobotę. W czym przynosimy je do poświęcenia? Zazwyczaj w wiklinowych koszykach różnych rozmiarów i kształtów. Z tradycji koszykarskich znany jest Rudnik nad Sanem, zwany "polską stolicą wikliny".

W zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu znajdują się akta Spółdzielni "Wierzba", należącej do Związku Producentów Wikliny we Lwowie, powstałej w 1928 roku. Spółdzielnia zrzeszała część producentów wyrobów wikliniarskich z Rudnika i okolic.

Wyroby członków Spółdzielni w okresie międzywojennym były eksportowane do Anglii, Danii, Austrii, Stanów Zjednoczonych, Francji, Holandii. Stałą współpracę utrzymywano z firmą L. Kammermanns z Rotterdamu, a spośród wyrobów oferowano: stoły, fotele, leżanki i bujanki, taborety, kosze na papiery, etażerki, łóżeczka, kosze na roboty damskie, kosze miastowe, budki kąpielowe oraz tzw. galanterię.

W aktach Spółdzielni, zachowanych w Archiwum znajdują się m.in.: fotografie wyrobów i ich cenniki, korespondencja z firmą L. Kammermans z Rotterdamu, spis importerów wyrobów koszykarskich oraz korespondencja dotycząca ich sprzedaży z lat II wojny światowej.

Rok 2018 został uchwalony przez Sejm Rokiem Konfederacji Barskiej. 250 lat temu, 29 lutego 1768 roku w Barze na Podolu zawiązał się związek szlachty polskiej w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko kurateli Imperium Rosyjskiego, Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu oraz popierającym go wojskom rosyjskim. W zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu w zespole Archiwum Zamku Leskiego Krasickich w jednostce o sygn. 488 oryginalnie zatytułowanej: Papiery współczesne dotyczące konfederacji barskiej, znajdują się odpisy uniwersałów, dokumentów oraz pism powstałych w okresie konfederacji.

Są to m.in. odpisy pism publicystycznych, odnoszących się do sprawy konfederacji i ukazujących, często w utworach satyrycznych postacie związane z sytuacją polityczną Rzeczypospolitej w latach 1768-1772. Są to: fragment Myśli Imci Pana Dzieduszyckiego, cześnika koronnego nad teraźniejszą robotą 18 martii 1768 do Baru, zbierających oskarżenia pod adresem konfederacji wysuwane przez jej adwersarzy; tekst komedii warszawskiej Perekińczyk, w której został przedstawiony Teodor Wessel (jeden ze stronników konfederacji); Rozmowa księcia Gabriela Junoszy Podoskiego z księdzem sufraganem, ekskapucynem Przedwojewskim d. 1 May 1769; Siedem psalmów, w których wolność polska czyni lamentacje nad upadkiem swoim.

Zachowały się także odpisy uniwersałów i manifestów wydawanych przez przywódców konfederacji,  wśród nich: Michała Hieronima Krasińskiego – marszałka konfederacji barskiej; Joachima Czernego-Schwartzemberga – marszałka województwa krakowskiego w konfederacji barskiej; Jerzego Marcina Lubomirskiego; Franciszka Ksawerego Pułaskiego – marszałka przemyskiego w konfederacji barskiej.

Odpisy powstały prawdopodobnie w końcu XVIII wieku i były gromadzone przez jednego z Krasickich lub osobę pochodzącą z rodziny spokrewnionej z tym rodem.