- Półka Archiwisty

Czas nauki szkolnej to okres, w którym zawieramy znajomości i przyjaźnie, niekiedy na całe życie. Miło jest po kilku czy kilkudziesięciu latach powrócić pamięcią do szkolnej ławy i przypomnieć sobie kolegów i koleżanki z klasy. „Powrotowi do szkoły” może towarzyszyć przeglądanie pamiętnika szkolnego, gdzie zachowały się wpisy przyjaciół, przyjaciółek z lat szkolnych, i być może nauczycieli.

W zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu znajduje się pamiętnik szkolny Józefy Prochazkówny z wpisami z lat 1906-1908, dokonanymi przez koleżanki z Szkoły Wydziałowej Pięcioklasowej Żeńskiej im. św. Jadwigi w Przemyślu, do której uczęszczała Prochazkówna. W pamiętniku dominują wpisy o treści patriotycznej (np. wiersze Pogrzeb Ojczyzny, Cóż Polka Polce napisać dziś może...), cytaty wierszy polskich poetów (A. Mickiewicza, A. Asnyka, T. Lenartowicza, M. Konopnickiej), a także utwory żartobliwe. Część z nich ozdobiona jest rysunkami, a niektóre pisane są w języku ukraińskim. Prezentujemy kilka stron sztambucha.

Właścicielka pamiętnika Józefa Prochazka (1891-1978) kontynuowała naukę w C.K. Seminarium Nauczycielskim Żeńskim w Przemyślu, gdzie w 1910 r. uzyskała świadectwo dojrzałości. Od 1910 r. pracowała w szkołach w Szechyniach, Ujkowicach, Buszkowicach, Drozdowicach, a następnie w szkołach w Przemyślu – w Szkole Wydziałowej Żeńskiej im. Franciszka Józefa, Prywatnym Seminarium Żeńskim PP. Benedyktynek oraz Prywatnym Gimnazjum Żeńskim PP. Benedyktynek. W czasie II wojny światowej także przebywała w Przemyślu. Początkowo była zatrudniona w uruchomionym przez władze sowieckie b. Gimnazjum Żeńskim im. M. Konopnickiej, a potem w Średniej Szkole im. A. Mickiewicza z polskim językiem wykładowym. Po ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 r. podjęła w 1942 r. pracę w Publicznej Szkole Rzemieślniczej dla Krawczyń. W latach 1944-1950 pracowała w III Państwowym Gimnazjum i Liceum Żeńskim, a od czerwca 1950 r. II Państwowej Szkole Ogólnokształcącej Koedukacyjnej stopnia licealnego w Przemyślu-Zasanie (od 1956 r. noszącej nazwę II Liceum Ogólnokształcące w Przemyślu-Zasanie). Przeszła na emeryturę 1 X 1965 r. Nie założyła rodziny. Została pochowana w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Głównym w Przemyślu. Jest autorką wydanego przez AP w Przemyślu, Dziennika z okresu oblężenia i okupacji rosyjskiej Przemyśla w 1915 roku, Przemyśl 2015.

W okresie wakacyjnym częściej odwiedzamy kawiarnie, restauracje, puby, itp., a w Przemyślu i w innych miastach jest ich coraz więcej. Zainteresowanych ofertą gastronomiczną przemyskich lokali z pewnością zaciekawi „Informator o Zakładach Gastronomicznych” wydany w 1980 roku przez „Społem” Wojewódzką Spółdzielnię Spożywców Oddział Miejski w Przemyślu. Przeglądając informator młodsi przemyślanie mogą się dowiedzieć, a starsi z sentymentem wspomnieć, że ponad trzydzieści lat temu w Przemyślu kawiarnia Śródmiejska mieszcząca się przy ul. Tysiąclecia 33 polecała śniadania wiedeńskie i szeroki asortyment deserów, specjalnością restauracji „Adria” przy ul. Mickiewicza 6 były naleśniki po staropolsku i omlet z groszkiem, a przy ul. 3 Maja istniała cukiernia „Milusia”. Informator pouczał także, że dla usunięcia konfliktów z personelem zakładów (…) przy zakupie napojów alkoholowych obowiązuje równoczesny zakup dania podstawowego lub zakąski, a przy zakupach piwa w zakładach gastronomicznych kat. V-III oraz w kawiarniach obowiązuje zakąska.

Egzemplarz Informatora... znajduje się w spuściźnie Bogusława Gębarowicza (Teki inż. Bogusława Gębarowicza), sygn. 414.

8 lipca 1996 roku nastąpiło uroczyste otwarcie siedziby Archiwum Państwowego w Przemyślu w budynku przy ul. Lelewela 4. Od 1953 r. Archiwum mieściło się w obiekcie po dawnej cerkwi i klasztorze OO. Bazylianów przy ul. PCK 4.

1 października 1991 r. Komisja Majątkowa Rządu RP i Episkopatu Polski podjęła decyzję o zwrocie OO. Bazylianom cerkwi oraz klasztoru wyznaczając Archiwum pięcioletni okres na ich opuszczenie. Archiwum otrzymało w 1992 roku gmach dotychczasowej łaźni i pralni przy ul. Lelewela 4. Budynek poddano w latach 1993-1996 remontowi kapitalnemu oraz pracom adaptacyjnym. Umożliwiły one zapewnienie właściwie wyposażonych pomieszczeń na magazyny archiwalne, pracownię naukową, pracownie konserwacji i reprografii, bibliotekę, sale wystawowe, biura i pokoje gościnne. Przeniesienie zasobu Archiwum oraz wyposażenia pomieszczeń miało miejsce w okresie marzec - wrzesień 1996 roku - głównie dzięki zaangażowaniu i wysiłkowi pracowników Archiwum.

Uroczystościom otwarcia nowej siedziby towarzyszyła narada dyrektorów archiwów państwowych z całej Polski oraz otwarcie wystawy Najcenniejsze dokumenty w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu.

Czy wiecie czym jest antymins? Antymins (z gr. antimension - zastępujący ołtarz) to płat materiału lnianego lub jedwabnego z przedstawieniem Chrystusa w grobie i czterech ewangelistów oraz z zaszytą w nim cząstką relikwii męczenników używany w liturgii prawosławnej i greckokatolickiej. Bez niego nie wolno odprawiać Eucharystii. Poświęca go biskup.

W zasobie przemyskiego Archiwum zachował się antymins przemyskiego biskupa prawosławnego Antoniego Winnickiego, pochodzący z roku 1666, a używany w cerkwi w Huwnikach, będącej cerkwią filialną parafii w Makowej.

Antoni Winnicki został wyświęcony na biskupa prawosławnego przemyskiego w roku 1650. Nie uznawał unii i biskupów unickich (Atanazego Krupeckiego, Prokopa Chmielewskiego, Antoniego Terleckiego, Jana Małachowskiego), których nie dopuszczał do objęcia rządów w diecezji. W 1663 roku został wybrany metropolitą kijowskim. W roku 1667 przyjął tytuł metropolity kijowskiego, galicyjskiego i Wszechrusi. Rezydował przeważnie we Lwowie, Spasie i Sanoku. Po jego śmierci w 1679 roku, następcą na tronie biskupim został Innocenty Winnicki, który w roku 1691 przyjął unię.

Antymins biskupa Antoniego Winnickiego oraz inne materiały związane z dziejami unii w eparchii przemyskiej, począwszy od odrzucenia jej idei w 1596 r. aż do likwidacji Kościoła greckokatolickiego w 1946 r., można obejrzeć na wystawie „Unia brzeska i jej konsekwencje w świetle źródeł z Archiwum Państwowego w Przemyślu”. Wystawa towarzyszy międzynarodowej konferencji „Unia brzeska i jej konsekwencje w świetle źródeł z archiwów polskich i ukraińskich” (8-10 czerwca 2016 r.) i będzie czynna w dniach 8-30 czerwca 2016 r. w siedzibie Archiwum.

Dzieci to wdzięczny obiekt dla fotografa. W zasobie przemyskiego Archiwum w Zbiorze fotografii znajduje się album zawierający fotografie przedstawiające sceny z życia wsi na terenach Małopolski Zachodniej i Wschodniej II Rzeczypospolitej, pochodzące z lat 1937-1938. Właścicielem albumu (a może i fotografem) był Zygmunt Żywiak, inspektor w spółce Eksploatacja Soli Potasowej we Lwowie. Fotografie zostały wykonane m.in. w Gwoźdźcu, Chodorowie, Zaleszczykach, Przecławiu, Boguchwale, Lwowie, osadzie św. Józef w powiecie Nadwórna.

Wśród fotografowanych obiektów i postaci znalazły się i dzieci. Przypominając o zbliżającym się Dniu Dziecka, prezentujemy fotografie małych rolników.

Maj to tradycyjnie miesiąc matur – egzaminów dojrzałości. W Przemyślu bogate tradycje i długą historię posiada I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego, sięgające początkami do roku 1628, kiedy to jezuici rozpoczęli budowę kolegium. W ciągu swojej działalności szkoła ta wykształciła wielu późniejszych naukowców, działaczy społecznych, ludzi zasłużonych dla kultury, oświaty i nauki w kraju i za jego granicami. Zapewne i dla nich matura była jednym z poważniejszych egzaminów w życiu i swoistym krokiem w dojrzałe życie.

W zasobie przemyskiego Archiwum znajdują się akta zespołu I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Przemyślu, a wśród nich m.in. protokoły egzaminów maturalnych. Prezentujemy pierwsze strony kilku z nich: protokół egzaminu maturalnego Józefa Pelczara z 1860 r. - biskupa rzymskokatolickiego przemyskiego, świętego, kanonizowanego w 2003 r.; protokół egzaminu maturalnego Zygmunta Gorazdowskiego z 1864 r. - księdza i świętego, kanonizowanego w 2005 r.; protokół egzaminu maturalnego Leonarda Tarnawskiego z 1865 r. - działacza społecznego, adwokata, polityka; protokół egzaminu dojrzałości Władysława Tarnawskiego z 1903 r. - syna Leonarda, wybitnego filologa anglisty. Do 1867 r. dokumentację szkolną, w tym protokoły maturalne prowadzono w języku niemieckim.